دکتر اخوت، مدیرمسئول تحقیق و توسعه شرکت آریاطب فیروز در نشستی که با میزبانی خبرگزاری آنا و با حضور ۳ تن از متخصصان حاضر در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور برگزار گردید، به بیان مشکلات و چالش های ارزیابی شرکت های دانش بنیان پرداختند که در ادامه مختصری از این گفت‌وگو آورده شده است.
سوال : آقای اخوت؛ شما در مهم‌ترین بخش شرکتی دانشبنیان فعالیت می‌کنید که سال‌هاست با مجوز دانش‌بنیانی مشغول تولید محصول است؛ در خصوص محصول و روند ارزیابی شرکت توضیح بفرمایید.
پاسخ: این شرکت در حوزه تولید تجهیزات پزشکی و دستگاه همودیالیز فعالیت می‌کند. این محصول یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های پزشکی است از جهت اینکه طراحی و ساخت حاصل یک تیم قوی بوده است. دستگاه همودیالیز یک دستگاه چندوجهی است که شرکت آریا طب فیروز در ۱۳۹۴ اولین پروانه ساخت را از اداره کل تجهیزات پزشکی گرفت. همان زمان با ارزیابی‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری جزء شرکت‌های دانشبنیان شد.
در حال حاضر این شرکت هم به لحاظ آمار فروش و هم محصول دانشبنیان فناور جزء شرکت‌های دانشبنیان نوع یک است. در سال ۹۵ تا ۹۷ ارزیابی بالینی روی آن انجام شد و از سال ۹۸ به‌صورت گسترده در بازار توسعه پیدا کرد. امروز از حدود ۷-۸ هزار دستگاه دیالیز در کل کشور، بیش از هزار و ۵۰۰ دستگاه مربوط به این شرکت است. از دورافتاده‌ترین نقاط کشور، نقاط مرزی تا نقاطی مثل روستا‌های سیستان و بلوچستان، اروندکنار در خوزستان و پارس‌آباد ارس، شیروان و شهر‌های مرکزی مثل شیراز، اصفهان و تهران و قم در حال کار است؛ بنابراین ما یک مسیر رشد را از یک سوله تنگ و تاریک با یک تیم پنج‌نفره که امروز ۲۵۰ نفر شده و فروش بالا دارد، شروع کردیم.
ارزیابی‌های دوره‌ای توسط معاونت علمی، با آمار‌هایی که از سوی شرکت به‌صورت غیرحضوری ارسال می‌شد، انجام می‌شود. این ارزیابی به‌صورت تناوبی هر سه سال یک بار توسط کارگزاری صورت می‌گیرد.
با توجه به اینکه سطح فناوری محصول بالا بود و در شرکت از ابتدا روی بحث تأییدیه‌ها تمرکز داشتیم بلافاصله وارد بازار شدیم و روند رشد معقولی داشتیم؛ بنابراین در مسئله ارزیابی‌ها در معاونت علمی دچار مشکل نشدیم.
سوال: نظرتان نسبت به ارزیابی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیس‌جمهور چیست؟ آیا نهاد‌های مرتبطی که دستگاه همودیالیز شرکت را باید بررسی می‌کردند نیز همان‌گونه خوب ارزیابی می‌کنند؟
پاسخ: نظام ارزیابی توسط کارگزاران، نظام نسبتاً پیشرفته بین‌المللی است و باید از این نظر به معاونت علمی و فناوری تبریک گفت. این معاونت برخلاف سازمان‌های دولتی چابک است؛ اکنون برخی سازمان‌ها قدیمی به سازمان‌هایی فربه و بزرگ تبدیل شده‌اند، به‌شدت لخت و به عوارض دچار شده‌اند. مثل وزارت بهداشت. عارضه‌هایی که باید به آن پرداخته شود.
یکی از ریشه‌ها این است که سازمان دولتی بی‌جهت فربه شده است. با هوشمندی رؤسایی همچون دکتر ستاری و دکتر دهقانی فیروزآبادی، معاونت علمی به‌عنوان سازمان دولتی فربه نشده بلکه نظام کارگزاری آن روش نسبتاً مدرن و پیشرفته‌ای است که در بسیاری از رشته‌ها برای اینکه رگولاتوری و تنظیم گری انجام شود.
زمانی که از رگولاتوری (در حوزه تأیید و تنظیم) حرف می‌زنیم، منظور رابطه‌ای است که با سیاست بالادستی دارد. یک زمان سیاست بالادستی جایی است که تولید را در داخل متمرکز و یا در کشور پخش کند. حوزه سیاست بالادستی در مقطعی ممکن است بر مبنای واردات باشد. اصولاً در دنیا، در حوزه رگولاتوری نظام کارگزاری یک نظام پذیرفته شده است.
ما برای دستگاه همودیالیزی که در شرکت ساخته‌ایم گواهی (ce) «گواهی کیفیت» اروپا دریافت کردیم. در آنجا دستاورد‌های خوبی کسب کردیم و احساس می‌کنم معاونت علمی در آنجا مسیر خوبی را طی می‌کند. البته که نقص‌هایی هم دارد.
اما نظام رگولاتوری مستقل بر مبنای کارگزاری در وزارت بهداشت شکل نگرفته است. مسئله‌ای که معاونت باید به آن توجه کند این است که نظام ارزیابی باید مراقب باشد دچار تضاد منافع نشود.
در معاونت علمی و فناوری تاکنون از این مسئله حفاظت و حراست شده است، اما باید دقت کنند که در ساخت، چیدمان و ایجاد این نهادها، تضاد منافع پیش نیاید. مسئله‌ای که در وزارت بهداشت پیش آمده است. وزارت بهداشت خریدار، قیمت‌گذار و تأییدکننده و قاضی و … است. به‌طور واضح و بدیهی در این ساختار، فساد شکل می‌گیرد که به نظر بنده در نهاد‌های رگولاتوری وزارت بهداشت این فساد آشکار و عیان است.
شفافیت قوانین ارزیابی از دیگر موارد مهم است. قوانین ارزیابی در هیچ کجای دنیا ساده نیست. این‌گونه نیست که یک مجموعه را بتوان طی دو هفته ارزیابی و اعلام نتیجه کرد.
ارزیابی محصول دانشبنیان کار ساده‌ای نیست که به یک کارگزار فشار آورد تا ظرف دو هفته پاسخ دهد. چیزی که باید روشن شود، شفافیت است. اگر علت اینکه ارزیابی یک محصول طول کشیده، مشخص شود یا کدام قسمت قانون ارزیابی شامل این محصول شده و باعث طولانی شدن فرآیند ارزیابی این محصول شده، کار بهتر پیش می‌رود. اگر قرار نیست بر مبنای قانون محصولی طول بکشد، سریعاً انجام شود.
در دو حوزه تأکید دارم که احساس می‌کنم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری تاکنون خوب عمل کرده و باید حواسمان باشد که خراب نشود. احساس می‌کنم که در این دو حوزه، وزارت بهداشت بد عمل کرده و قصدی برای اصلاح آن ندارد. اول بحث تعارض و تضاد منافع و دیگری شفافیت قوانین است. زمانی که در خصوص شفافیت قوانین می‌گویید قاعدتاً باید نظامی برای آموزش شرکت‌هایی که قرار است عرضه شوند، داشته باشد و این بدیهی است.
بسیاری از مواقع فکر می‌کنیم که بچه‌ها (در یک شرکت دانشبنیان) دور هم جمع می‌شوند و محصول خاصی را کار (تولید) می‌کنند. اعطای گواهی دانشبنیان به شخصیت حقوقی است. شخصیت حقوقی یک صورت فنی دارد، اما صورت‌های مهم دیگری هم دارد.
سوال: فکر می‌کردید اگر این ارزیابی‌ها چه ویژگی‌هایی داشت بهتر بود؟
پاسخ: باوجود این سیستم احتمال وجود فساد تضاد منابع خیلی کم است؛ اولاً کارگزار خصوصی است و مستقل از معاونت است که ارزیابی را انجام می‌دهد و بدون هیچ اشتراک منافعی این را با کارگزار تقسیم می‌کند.
از سال ۹۵ ارزیابی‌ها به این صورت انجام می‌شد که شرکت‌ها باید در حوزه فناوری برتر فعالیت داشته باشند، ارزیابی‌ها توسط دبیرخانه و کارگزاران انجام شود و نتیجه اعلام شود.
از اواسط سال ۱۳۹۶ شرکت‌ها به نوع یک و دو تبدیل شدند. شرکت‌های نوع یک بابت فروش محصولات دانشبنیان خود معافیت مالیاتی دریافت می‌کردند و شرکت‌های نوع دو معافیت مالیاتی دریافت نمی‌کردند. شروط دیگری هم مثل فروش ۵۰ درصد هم داشت که شرکت می‌بایستی ۵۰ درصد از فروش خود از محصولات دانشبنیان نوع یک باشد که آن محصول معافیت مالیاتی بگیرد و شرکت‌های نوع دو معافیت مالیاتی دریافت نمی‌کردند تا تصویب قانون جهش تولید در سال ۱۴۰۰ جلو رفت.
اجرای این قانون از سال گذشته بوده، اما بحث قانون جهش تولید تغییری در بحث امور شرکت‌های دانشبنیان نداشت. قانون جهش تولید قانون جامعی است و بخشی از این قانون به معاونت علمی می‌رسد.
سوال: آقای اخوت نظر شما در مورد شرکت‌های خواهان دانش‌بنیانی که تلاش می‌کنند و دانشبنیان نمی‌شوند چیست؟
پاسخ: محققان جمع می‌شوند کار فنی و موفق انجام می‌دهند، اما در مورد اینکه شرکت باید به بیمه و مالیات پاسخگو باشند، توجه نمی‌کنند و شکست می‌خورند. اعتقاد ما به بیمه و مالیات قوانین شفاف نیست. قوانین در اروپا به‌مراتب سختگیرانه‌تر است و به‌شدت هم اجرایی می‌شود. ما قانون سختگیرانه و غیرشفاف می‌گذاریم، اما در اجرای آن با هم مشکل داریم.
این مسئله‌ای است که باعث می‌شود از این روند، توسعه سخت شود. توسعه آن‌ها به این علت نیست که هر کسی هر طرحی دارد به سرعت در مسیر رشد قرار می‌گیرد بلکه بستر مناسب است. یعنی یک نفر می‌داند دقیقاً چه مسیری را باید طی کند. یکی از بزرگ‌ترین انتقادات ما نسبت به بحث‌های مالیات و بیمه این است که شفاف نیست. یکباره شما را جریمه می‌کند و همان جریمه با برخی کار‌ها قابل حل است. بعضی قانون‌های پیچیده، درهم و برهم و آموزش داده نشده دارند.
تکلیف مشخص است؛ این گونه نیست که صبح که بیدار می‌شوید قانون جدیدی باشد.
مهم‌ترین سرمایه، زمان است. امروز می‌گویید ساختار عوض شده و به جای دیگر بروید.
سوال: آیا این موضوع در معاونت علمی بود؟
پاسخ: بیشترین انتقاد بنده به وزارت بهداشت است. به نظر بنده وزارت بهداشت یک سازمان رگولاتوری پوسیده‌ای دارد. به همین علت است که بنا شد اسم شرکت‌ها را به نام شرکت‌های مستعد بگذارند. چون شما نمی‌دانید وقتی وارد فرآیند ارزیابی وزارت بهداشت می‌شوید، چه زمانی خارج می‌شوید. زمانی که گیر می‌کنید نمی‌دانید باید چه کار کنید. سلیقه یک کارشناس و یا دستور یک مدیر تعیین‌کننده است.
بر مبنای حساب و کتاب و بر مبنای کدام بند و در حوزه‌های تخصصی به معاونت علمی باید گفته شود. وقتی گروهی برای ارزیابی تشکیل می‌شود و ارزیابی تخصصی دارید، گاهی تیم‌ها سخت پیدا می‌شوند مثلاً ممکن است در یک حوزه چند نفر در کشور باشند. در دنیا دو موضوع مطرح است. یکی آزمایشگاه‌های مرجع و دیگری گروه‌هایی که به عنوان نخبه در آن زمینه مشخص شده‌اند. کار دائم گروه‌های نخبه ارزیابی نیست، اما در ارزیابی از گروه‌های بیرونی کمک می‌گیرند و آن‌ها هم باید شفاف باشد و پشت پرده نیست.
البته که مشکل شرکت آقای احدوند همین است که دلیل عدم تأیید در فرآیند ارزیابی را متوجه نشدند.
تاکید می‌کنم باید در دنیا معلوم باشد که چه کسی درباره محصول شما نظر می‌دهد و به چه علت نه می‌گوید. زمانی که تأییدیه می‌دهد، یعنی یک مسئله تضامنی است و با شما در یک مسئولیت قرار می‌گیرد. اگر رد می‌کنید باید دقیقاً علت را بگویید و اگر تأیید می‌کنید باید از آن حمایت کنید.
به اینکه قانون بالادستی و استفاده حداکثری، قانون درستی است یا غلط کاری ندارم، اما قانون مجلس است و قانون مجلس در کمیسیون‌ها و توسط کارشناسان مطرح می‌شود. در کشور قانون استفاده حداکثری وجود دارد که توسط مجلس وضع شده است. مقامات ارشد وزارت بهداشت به شما می‌گوید با اینکه شما تولید کننده هستید و تأییدیه هم گرفتید، اما اجازه بدهید که ما هم وارد کنیم و هم از شما خرید کنید. این قانون بالا دستی است و نظر شخصی است. اگر به بنده تأییدیه دادید و تأییدیه را قبول دارید باید از من حمایت کنید. برای حمایت هم توقع کار خارق العاده ندارم، صرفاً قانون استفاده حداکثری را رعایت کنید. اگر قانون را قبول ندارید، چرا تأییدیه می‌دهید.
سوال: توصیه شما به شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها برای عدم ورود به چرخه باطل ارزیابی چیست؟
پاسخ: البته اگر ترکیب تیم کامل شود در پیشرفت کار مؤثر است. ما می‌توانیم به شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد اعتماد کنیم.
مشاهده متن کامل این نشست در وبسایت خبرگزاری آنا: کلیک نمایید
